7. Arı yuvalarının istiliklə tənzimlənməsi
7.1. Temperatur amili
Temperatur arıların yayılması yerlərini məhdudlaşdıran bir amildir. Təkamül prosesində arı ailəsinin üzvlərində istilik tənzimləmə mexanizmləri təkmilləşmişdir. Bu, ailə üçün zərərli sayılan istilik amilinin mənfi təsirini aşağı salır və ya qarşısını alır. Arıların bədənində yüksək həssaslı istilik tənzimləyiciləri var, həmçinin maddələr mübadiləsi və enerjinin sürətini yüz dəfə artırmaq xüsusiyyətinə malikdir.
Bu gün heyvanlar poykiloterm və homoyoterm növlərinə ayrılır. Birinciləri ətraf mühitin temperaturundan asılı olan dəyişkən bədən temperaturu olan heyvanlardır, ikinciləri isə istilik tənzimləməsi, yəni əvvəlcədən müəyyən temperaturu olan heyvanlardır. Ona görə də arı ailəsini güclü homoyoterm orqanizm hesab etmək olar, arı ailəsinin xaricində olan ayrı-ayrı arı növlərini isə poykiloterm orqanizminə aid etmək olar.
Arılar və erkək arılarda xüsusi istilik reseptoru adlanan bir orqan var. Onlar antenalarda (bığcıqlarda) yerləşir, həmçinin isti və soyuq olur. Bu qurğuların vasitəsi ilə arılar 0,1°C temperatur dəyişikliyinə reaksiya verir.
Məlumdur ki, arıların bədəninin temperaturu görülən işdən asılıdır. Maraqlıdır ki, arıların müxtəlif bədən hissələrində eyni temperatur olur.
7.2. Yuvanın istiləşdirilməsi
Arı ailəsində vəzifələrin bölgüsü onunla səciyyələnir ki, heç də bütün arılar yuvanın istiləşdirilməsi ilə məşğul deyil.
Yuvanı istiləşdirən arılar zahirən 20°C-dən 30°C-yə kimi temperaturu olan yuvada yerləşən hərəkətsiz arılardan heç nə ilə fərqlənmir.
Yuvanı qızdıran arıların temperaturu, hətta 1,5 saata kimi davam edən istiliktənzimləmə dövrü zamanı dəyişkən olur.
Termoqenez əzələ fəaliyyəti ilə bağlıdır. Bir çox halda, istiliyin yaranması əzələ fəaliyyətinin əlavə məhsuludur. Arıların istiləşdirilməsi əzələlərin hərəkətli fəaliyyətinin artması ilə sırf əlaqəli deyil, tam hərəkətsiz arılar döş şöbəsinin temperaturunu sürətlə artıra bilir. Bu cür halda, məməlilərin titrəmələri kimi döş əzələlərinin yüngül əsmələri nəticəsində istilik əmələ gəlir.
7.3. Arı ailəsinin temperaturunun tənzimlənməsi
Bal arılarının geniş yayılması onunla bağlıdır ki, ailənin inkişafı nəticəsində bütün arıların gücü ilə birlikdə onlar öz yuvalarının mikroiqlimini tənzimləməyə nail olub. Onun sayəsində arı ailəsi il ərzində temperatur dəyişikliyi 90-95°C-yə çatan şəraitdə yaşaya bilir, ailə bir müddət 40-45°C-ə istilik və mənfi 50°C şaxtaya dözümlü ola bilər.
Arı ailəsinin istifadə etdiyi istiliktənzimləmə mexanizmi işçi arıların yerinə yetirdiyi mürəkkəb hərəkətlərin ardıcıllığıdır. Arıların yuvalarının qızdırılmasına və soyudulmasına olan reaksiyası kəskin şəkildə fərqli olur.