11.1.1. Karbohidrat çatışmazlığı (aclıq, karbohidrat distrofiyası)
Bu yoluxmayan bir xəstəlikdir. Bu xəstəlik karbohidrat yemin (balın) çatışmazlığı nəticəsində arıların kütləvi şəkildə acından zəifləməsi və ölməsi ilə ifadə edilir.
Etiologiya (səbəb) - ilin hər bir fəslində xəstəlik müşahidə olunur. Qış və yazda kütləvi ölüm halları müşahidə olunur. Baharda bal ailədə olsa belə, ancaq kiçik bir miqdarda (8 kiloqramdan az) arılar pis iş görmür, uterus yumurtlamanı azaldır və ailələr pis inkişaf edir.
Kliniki vəziyyət - yazda yuvalarda bal az ailələrin (8 kiloqramdan az olmayaraq) olduğu təqdirdə belə ailələrdə arılar pətəkdaxili işləri pis görür, ana arı yumurtalamağı azaldır və ya dayandırır, ailə pis inkişaf edir. Yuvada yemin olmaması yaşlı arıların ölümünə səbəb olur, bəzən arılar yuvanı balsız qoyaraq uçur. Yem gətirənlər uçuş zamanı ölür, pətəkdaxili arılar az hərəkətli olur, sonra isə ölür. Uçuş bacasının yanında soyuq yağışlı havadan sonra kəskin sayı artan yaşlı arıların cəsədləri və atılmış sürfələrə rast gəlmək olar. Arı cəsədlərinin mədələri boş olur, hemolimfada olan qlükoza iki dəfə az olur. Orta bağırsaq tez çürüyür.
Qışda ac qalan və ölümə yaxınlaşan ailələrə qulaq asdıqda quru yarpaqların xışıltısının səslərini eşitmək mümkündür. Bal bərkidikdə səs çoxalır, uçuş bacası və pətəyin dibində çoxlu kristal tapılır, bal qıcqırdıqda acı ətir hiss olunur. Uçuş bacasının yaxınlığında olan pətəyin ön divarları, həmçinin şanlarda nəcis ləkələrinə rast gəlmək olar. Pətəyin içi, şanların boş qovuqcuqlarında başı qovuqcuqların dibinə doğru olan ölü arıları tapmaq olar.
Diaqnoz - bal bərkidikdən sonra qovuqcuqlar quru bərkimiş kütlə ilə dolur, qıcqırdıqda isə hücrələr sulu substrat halında olur, möhürlənmiş hücrələr - şişmiş, qazla cırılan qapaqlarla olur, sulu köpük kütlə pətəyin dibi və ölü arıları örtərək şanların üzərinə süzülür.
Qışda arıların ən çox ölüm səbəbi yuvaların düzgün qurulmamasıdır.
Profilaktika - yaxşı olardı ki, arı ailəsi qışa keyfiyyətli yemlə təmin olunsun. Tez bərkiyən balı qışa saxlamaq olmaz. Gəzəngi balı da saxlamaq olmaz. Bu yem ehtiyatları şəkərlə əvəz olunur. Şəkər şərbət bal süzüldükdən dərhal sonra arılara verilir. Təxminən 2-3 həftəyə arı ailəsi üçün şəkər şərbətini hazırlayıb vermək lazımdır. Qışa gedən arıların ömrünü azaltmamaq üçün bu yükü öz üzərinə yaşlı arı nəsli götürməlidir.
Payızda sürfədən bütün arılar çıxdıqdan sonra qışlama üçün yuvalar qurulur. Bütün boş şanlar çıxarılır. Balla dolu olan çərçivələri küncdən qoyur, ortadan isə 2 kiloqram bal olan çərçivələr yerləşdirilir. Arı topalarının çərçivədən çərçivəyə keçməsini təmin etmək üçün parçanın altına yuva mərkəzinin üzərindən bir neçə lövhə qoyulur. Bəzən mərkəzə balla dolu olan bütöv şan qoyulur, qıraqlarından isə 2 və hətta 1,5 kiloqram şan qoyulur.
Hər təsərrüfatda yuvaların qurulma xüsusiyyəti konkret olaraq müəyyənləşdirilir. Qışlama zamanı pətəyin divarlarının fasiləsiz qızmasından asılı olaraq arı topası mərkəzdən çəkinməyə başlayır. Yuva qurularkən qovuqcuqların yetişdirilmiş (möhürlənmiş) balla dolu olmasına fikir vermək lazımdır.
Arıların şəkər şərbəti ilə gec yemlənməsi və gec bal yığımı səbəbindən balla doldurulan şanlı, möhürlənməmiş qovuqcuqlar tez çıxarılır, çünki bal turşuya/qıcqıra bilər.